Tên di sản : Nhà thờ họ Lê Văn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2992/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà thờ họ Lê Văn nằm ở thôn 9, xã Phú Yên, tọa lạc trên một khu đất riêng biệt của dòng họ trong một không gian cao ráo và thoáng mát quay về hướng tây nam nhìn ra sông Chu, xung quanh là xóm làng, đồng ruộng trù phú bao bọc. Toàn bộ khu tích nằm trên thửa đất số 621, diện tích là 286,7m2, gồm có các công trình: Nhà thờ chính - Nhà khách - Sân gạch; phía trước là vườn hoa cây cảnh.
Sân nhà thờ: có diện tích chiều dài là 7,3m, rộng 5,6m, nền sân lát bằng gạch bát màu nâu đỏ, xung quanh có tường hoa thấp.
Nhà thờ chính:
Nhà thờ được kiến trúc theo hình chữ Nhất (-), có cấu trúc 3 gian, hai chái hẹp thu hồi bít đốc, xung quanh xây bằng gạch. Mái nhà, đòn tay, rui mè làm bằng luồng, mái lợp ngói mũi, nền nhà lát gạch bát màu đỏ. Nhà có kích thước chiều dài 7,3m, lòng nhà rộng: 3,9m; hiên rộng: 1,1m. Diện tích các gian tính theo chiều ngang: Gian thứ nhất: rộng 2,4m; gian thứ hai (gian giữa): rộng 2,4m; gian thứ 3: rộng 2,25m; hai chái mỗi bên: rộng 0,20m. Tính theo chiều dọc: từ tường sau đến cột quân sau: 0,55m; từ cột quân sau đến cột cái sau: 1m; từ cột cái sau đến cột cái trước: 1,65m; từ cột cái trước đến cột quân trước: 0,90m. Có 4 hàng chân cột gồm 14 cột, trong đó có 6 cột cái, 8 cột quân. Cột cái cao 3,45m, đường kính 0,55m; cột quân cao 2,7m, đường kính 0,53m; chân tảng bằng đá xanh đục vuông có kích thước 0,26m x 4m; cột hiên xây bằng xi măng cao 1,8m. Từ Thượng lương xuống nền nhà cao 3,88m.
Về kết cấu kiến trúc: Nhà thờ có cấu trúc 4 vì theo kiểu đăng đối: 2 vì kèo hồi một kiểu thức; 2 vì kèo giữa một kiểu thức khác.
Kết cấu của hai vì kèo hồi: có 4 hàng chân cột gồm 2 cột lớn chạy từ mặt tảng vươn tới sát mái, đầu cột được bổ mộng để cho kẻ chuyền ăn mộng vào, đuôi kẻ được ăn mộng vào xà lòng (chỗ tiếp giáp giữa mõm kẻ bẩy, đầu xà lòng ăn mộng vào đầu cột quân). Ở phía trên mõm kẻ chuyền ở cả mái trước và mái sau là một câu đầu; trên lưng của câu đầu là hai trụ đứng được đứng trên đấu vuông thót đáy. Đầu của trụ đứng được bổ mộng én để cho kẻ ngồi ăn mộng vào, đuôi kẻ ngồi ăn mộng vào câu đầu, ở chỗ tiếp giáp giữa câu đầu, cột cái, mõm kẻ. Trên hai đầu trụ là một đấu ngang; trên đấu ngang là một guốc đỡ thượng lương nằm dọc. Và để đỡ các hoành tải là hệ thống lá dong ăn mộng vào các kẻ chuyền chạy từ sát đỉnh mái xuống đến tường hồi ở phía sau và cột hiên phía trước. Phía dưới câu đầu là hệ thống xà lòng chạy từ đầu cột quân ở mái trước và mái sau ăn mộng qua thân cột cái; kiểu liên kết vì kèo hôi này làm cho vì kèo thêm vững chãi, chắc chắn.
Kết cấu của hai vì kèo giữa: Về cơ bản giống nhau kiểu liên kết. Ở đây chỉ khác là vì kèo có 3 hàng chân cột. Hệ thống xà lòng được thay thế bằng một quá giang ăn mộng vào thân cột lớn ở phía sau, đầu ăn mộng vào đầu cột quân ở phía trước. Hai cột lớn ở vì kèo hồi vừa có chức năng chịu lực, vừa làm, nhiệm vụ thay thế hai đấu trụ, còn ở vì kèo hồi chỉ có một cột, còn một cột trốn và được thay thế bằng một đấu trụ đứng trên Quá giang. Kiểu liên kết này nhằm mục đích để cho diện tích sử dụng của công trình được rộng rãi hơn.
Về nghệ thuật trang trí:
Phần trang trí kiến trúc trên toàn bộ khung gỗ chủ yếu được bào nhẵn và soi những đường gờ chỉ ở xà, hoành, kẻ, trụ trốn để tạo nên sự mềm mại, uyển chuyển của công trình.
Cửa nhà thờ: được mở 3 cửa ra vào, cánh cửa làm bằng gỗ theo kiểu pa nô loại mới, mỗi cửa rộng 2,1m gồm 4 cánh, mỗi cánh rộng 0,44m, cửa cao 1,9m, cửa được bào trơn đóng bén, không có chạm trổ hoa văn.
Bài trí đồ thờ:
Gian chính giữa gồm có hai bàn thờ, bàn thờ phía trong là nơi thờ ông Tổ của dòng họ Lê Văn gồm hương án gỗ có kích thước chiều dài 1,81m, chiều rộng 0,82m, chiều cao 1,22m, ở chính giữa đặt ngai thờ, bài vị (loại mới) bằng gỗ sơn son thếp vàng không ghi tên người thờ tự; hai bên đặt 2 con hạc gỗ, hai lọ cắm hoa và chân nến. Bàn thờ phía ngoài là ban thờ Hội đồng gia tộc gồm có một bát hương sứ, một lư hương đồng, 3 đài nước và một số đồ tế khí khác.
Hai bàn thờ ở hai bên Tả và Hữu được xây bằng gạch, trát xi măng, có kích thước bằng nhau, chiều dài 1,21m, chiều rộng 0,59m, chiều cao 0,82m. Trên bệ thờ đặt Ngai thờ, bài vị (loại mới), Ống hương, bát hương, mâm bồng, đài nước...Đây là nơi thờ con cháu trong dòng họ Lê Văn qua các đời.
Trang trí trong nhà thờ, ở hai bên cột của gian giữa còn treo đôi câu đối có nội dung như sau:
Phiên âm:
Lịch triều hoa tang luân danh trị
Lưỡng diệp vân như khánh trạch tàng.
Dịch nghĩa:
Trải các triều là bậc tướng huân danh
Con cháu đời sau tốt đẹp lớn lao ấn trạch chứa đựng.
Ở chính giữa treo bức đại tự có nội dung:
Vĩnh cẩm thế trạch (Âm trạch tốt đẹp mãi mãi ở đời)
Diện mạo bên ngoài: ở giữa nóc nhà trang trí lưỡng long chầu nguyệt; Hai phía của bờ nóc được đắp đấu trụ vuông; Bờ dải được đắp theo kiểu giả Tam sơn. Để tạo dáng mạo của Nhà thờ, hai bên phía trước nhà thờ còn có hai trụ biểu xây bằng gạch có chiều cao là 3,5m; trên đỉnh mỗi trụ biểu gắn một hình búp sen bằng sứ loại mới.
Nhà Khách: Nằm về phía bên Hữu của nhà thờ gồm 3 gian, 4 vì kèo bằng gỗ. Kết cấu kiến trúc theo kiểu kèo suốt, thu hồi bít đốc. Nhà có diện tích: chiều dài 6,6m, rộng 3,53m; đòn tay, rui, mè làm bằng luồng, mái lợp ngói mũi, nền nhà lát gạch bát màu đỏ. Đây là nơi dùng để tiếp khách và là nơi sửa soạn lễ vật của con cháu trong dòng họ đến tế lễ, hương khói trong những dịp tết, ngày giỗ họ.
Tóm lại: Qua kiến trúc của ngôi nhà như đã mô tả ở trên cho thấy nhà nhà thờ họ Lê Văn là một công trình kiến trúc dân gian truyền thống thời Nguyễn muộn còn được bảo tồn khá nguyên vẹn đến ngày nay.
Các hiện vật, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc di tích:
Gian thờ ở giữa:
Ngai thờ
Bài vị
Lương hương đồng
Hạc
Mâm bồng…
Gian thờ bên hữu:
Ngai thờ
Bài vị
Bát hương
Chân nến…
Gian thờ bên tả:
Ngai thờ
Bài vị
Bát hương
Chân nến
Ống hương...